U gradu Nišu stiču se svi putevi, i oni od istoka ka zapadu, i oni od juga ka severu. Stoga je Niš odavno priznat kao saobraćajno središte Balkana, dok se sa uvažavanjem pominje i kao geografsko jezgro Balkanskog poluostrva. Odatle proizlazi njegov veliki istorijski značaj, ali i nedaće koje su sa sobom donosili osvajački pohodi mnogih naroda. Linije strategijskog manevra u bitkama za Balkan neizbežno su se lomile preko Niša.
Geografska uslovljenost prinudila je ovaj grad da učestvuje u događajima koji će njegovo ime proslaviti za sva vremena. Baš ta raskrsnica, sa koje je putnik, bio on dobronameran ili ne, stizao na sve četiri strane sveta, još u nepamtiveku predodredila je sudbinu Niša. Na tom geografskom, kulturnom i civilizacijskom raskršću, na krstoputini vekova, ponikao je i opstao grad Niš.
Upoznati se sa prošlošću Niša znači istovremeno proći kroz najvažnije istorijske epohe srpskog naroda i glavne periode povesti Balkanskog poluostrva.
Koreni Niša su u dubokoj praistoriji Bubanj-Humske kulture. Njegovo stablo učvršćeno je snagom Rimske imperije i rođenjem najsilnijeg rimskog imperatora Konstantina Velikog koga slavi svekoliki hrišćanski svet kao zaštitnika vere, a oplemenjeno vizantijskom civilizacijom koja je u njemu našla administrativno, kulturno i vojno uporište.
Opsedali su ga Goti, razarali Huni, pljačkali Sloveni. Vizantija je Niš, kao važno strategijsko mesto, uporno branila. U njemu borave carske vojske da bi krenule u dalja osvajanja, u njemu se sastaju carevi. Međutim, ništa nije sprečilo Stevana Nemanju da se krajem XII veka nađe, kako kaže Stevan Prvovenčani, “u slavnom gradu Nišu”. Sagledavši njegov značaj on pomišlja da u Niš preseli svoju prestonicu. Ipak, Vizantinci su bili uporni, Bugari nametljivi, Mađari siloviti. I tako sve do XIV stoleća kada je Niš konačno pripao Srbima.
